Dâvûd’un “kıssa-i temîm-i dârî” adlı mesnevisi (giriş-inceleme-tenkitli metin-açıklamalı dizin)

ÖZETDâvûd’un “Kıssa-i Temîm-i Dârî” Adlı Mesnevisi başlığı altında geçen bu doktora tez çalışması, sahâbe Temîm-i Dârî’nin yedi yıl boyunca yaşadığı garip olay ve maceralarını anlatmaktadır. Manzum bir halk hikâyesi olan eser, Dâvûd Ümmî adlı bir gezgin halk şairi tarafından nazmedilmiştir. Eser, fonetik ve morfolojik bakımından yaptığımız incelemeye göre XIII.-XV. yüzyılları arası Eski Osmanlı Türkçesinin dil özelliklerini taşımaktadır. Türklerin İslâm dînini kabul ettikten sonra kendi yazılarında kullandıkları Arap alfabesiyle yazılmıştır. Eserin, Süleymaniye Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Atatürk Kitaplığı ve İstanbul Yapı Kredi Bankası Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesinde toplam on iki nüshası bulunmaktadır.Şair, eserini Eski Osmanlı Türkçesinin halka hitap eden ve halkın dînî ve ahlâkî eğitimini geliştirmek amacıyla yazılan diğer manzum halk hikâyelerinde kullanılan dil gibi sade, akıcı ve halkın zevk alacağı bir dil ile yazmıştır. Eser bu yönüyle Eski Halk Osmanlıcasını gösteren değerli ve önemli eserlerden biridir. Bu tez çalışmamız, bir giriş ve (İnceleme, Tenkitli Metin ve Açıklamalı Dizin) olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında eserin adı, yazarı, telîf tarihi, kaynağı, konusu, dil ve üslûbu, vezni ve nüshaları hakkında bilgi verilmiştir. İnceleme bölümünde esrin imlâ özellikleri, söz varlığı, ses ve şekil bilgisi üzerinde durulmuştur. Tenkitli Metin bölümünde genel transkripsiyon işaretleri kullanılarak eserin nüshaları birbiriyle karşılaştırılmış, esâs alınan beyitler yukarıya, nüshalar arasındaki farklar ise aşağıya dipnota alınmıştır. Açıklamalı Dizin bölümünde ise transkripsiyonu yapılan metinde geçen bütün kelime ve kelime gurupları gramatikal özellikleri dikkate alınarak sıralanmış, eserde geçen esâs anlamları, kökenleri ve geçtikleri beyit numaraları verilmiştir. Ayrıca çalışmanın sonuna sonuç, kaynakça ve “A” olarak kodladığımız nüshanın tıpkıbasımı eklenmiştir.Anahtar Sözcükler: Temîm-i Dârî, Mesnevi, Manzum Halk Hikâyeleri, Halk Edebiyatı, Kıssa, Eski Osmanlı Türkçesi. ABSTRACTThis doctoral dissertation titled Dâvûd’un “Kıssa-i Temîm-i Dârî” Adlı Mesnevisi, recounts the strange events and adventures that Prophet’s companion Temîm-i Dârî experienced for seven years. The work, which is a folktale written in verse, is versified by a minstrel named Dâvûd Ümmî. According to the phonetic and morphological analyses conducted on the work, it carries the characteristics of XII.-XV. Century Ottoman Turkish. It is written in the Arabic script, which the Turks started using after having accepted Islâm as the state religion. The work has twelve copies in total at Süleymaniye Library, The State Library, Atatürk Library and İstanbul Yapı Kredi Bankası Sermert Çifter Research Library.The poet wrote his work in a plain and flowing style that the common people could easily enjoy, in a similar language to other folk tales in verse written in Ottoman Turkish that are intended to improve general public’s religious and ethical education. In this respect, the work is an important and valuable example that exemplifies Ottoman Turkish that the common people used.This dissertation comprises of three chapters including introduction, analysis, and critical text and index. The introduction part gives information on the title, the author, its copyright date, resources, subject-matter, language and style, meter and the existing copies of the work. The analysis part dwells upon spelling, vocabulary, phonetic and morphological characteristics of the work. In the Critical Text part of the dissertation, different copies of the work are compared with each other by using general transcription symbols; couplets from the critical texts are given above, while the differences between the copies are shown at the bottom as footnotes. In the Index part, all the vocabulary and word groups are listed according to their grammatical features, and their definitions in the text, etymology and the couplet numbers they are used in are given. This dissertation is also supplemented by a conclusion, bibliography, and the facsimile of the copy of the work which we coded as “A”.Keywords: Temîm-i Dârî, Mesnevi, Folktales in Verse, Folk Literature, Parables, Ottoman Turkish